Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bilinçaltı ve düşler konusunu kıymetlendirdi.
“İnsan, kendi varlığının farkında olan tek canlı”
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, canlılar ortasında, bilhassa memeliler kümesinde yer alan insanın, şuur sahibi olan tek varlık olduğunu lisana getirerek, “Diğer hiçbir canlıda şuur bulunmaz. Öbür canlıların vakit kavramı, geçmiş ve gelecek şuuru, varoluş şuuru, mana arayışı ya da mevt şuuru yoktur. Bunlar sadece beşere has özelliklerdir. İnsan, kendi varlığının farkında olan tek canlıdır. ‘Ben kimim, nereden geldim, nereye gidiyorum?’ üzere soruları sorabilmek bu şuurun göstergesi. Kişinin farkında olmadan yaptığı şeyler ekseriyetle bilinçaltından kaynaklanır. Farkında olarak yapılan şeyler şuurlu; farkında olmadan yapılanlar ise bilinçsiz davranışlardır.” dedi.
“Bilinç, kuantum bir varlık olarak ele alınıyor”
Bu bahislerin yaklaşık 100 yıl evvel Freud ve Jung üzere psikiyatristler tarafından da tartışıldığını, şuur ve bilinçaltı ortasındaki alakanın bilhassa ruhsal hastalıklarla kontaklı olarak ele alındığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “2000’li yıllardan itibaren nörobilimin gelişmesiyle birlikte bilince dair yeni tartışmalar ortaya çıkmıştır. Günümüzde şuur, beynin üzerinde bir varlık olarak; hatta birtakım görüşlere nazaran kuantum bir varlık olarak ele alınmaktadır. Şuur günümüzde hâlâ psikiyatrinin en temel tartışma hususlarından biridir. Şuur, tahminen de psikiyatrinin kuantumudur. Bilinçaltı, bir insanı tahlil etmeye çalıştığımızda karşımıza çıkan, kişinin bazen kendisinden bile beklemediği davranışların kaynağıdır. Kimi beşerler, hiç düşünmeden otomatik reaksiyonlar verebilir ya da refleksif davranışlar sergileyebilir. Üstünlük kompleksi ya da aşağılık kompleksi üzere durumlar bilinçaltı sistemlerle ilişkilendirilmiştir. Bu durumları açıklamak için psikolojide çeşitli savunma düzenekleri geliştirilmiştir.” diye konuştu.
“Örtük bellek, farkında olmadan otomatik biçimde kullandığımız bilgileri barındırıyor”
Günümüzde nörobilimin bu mevzuyu getirdiği noktada, “bilinçaltı” yerine artık “implisit memory”, yani örtük bellek kavramının kullanıldığını anlatan Tarhan, “Bilincin karşılığı ise ‘eksplicit memory’ yani açık bellek olarak tanımlanır. Açık bellek, farkında olduğumuz ve şuurlu biçimde hatırladığımız bilgileri içerirken; örtük bellek, farkında olmadan otomatik biçimde kullandığımız bilgileri barındırır. Bilinçaltı, kişinin düşünmeden gerçekleştirdiği otomatik davranışlardır. Bu, beyinde kısa yollar aracılığıyla oluşur. Yani yalnızca felsefi ya da soyut bir husus değildir; nörobiyolojik karşılığı vardır. Kişinin örtük bellek (bilinçaltı) ve açık bellek (bilinç) sistemlerini ne kadar yeterli yönetebildiği, hayatını ne ölçüde denetim edebileceğini belirler.” tabirinde bulundu.
“Bir kişi, karşısındaki birine apansız ağır bir reaksiyon verebilir”
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bilinçaltı ve bilinçdışı kavramların kimi vakit karıştırılsa da farklı şeyleri tabir ettiğini söyleyerek, şöyle devam etti:
“Bir kişi, karşısındaki birine apansız ağır bir reaksiyon verebilir. Bu durumu tahlil ettiğinizde görürsünüz ki, reaksiyon gösterdiği kişi aslında geçmişte ona ziyan veren bir şahsa fizikî ya da davranışsal olarak benzemektedir. Kişi bunun farkında değildir ancak bilinçaltı bu benzerliği çağrıştırır ve otomatik bir reaksiyon oluşturur. Yani karşısındaki kişi aslında bir yanlış yapmamış olsa bile, kişi geçmişte yaşadığı olumsuz tecrübenin tesiriyle reaksiyon verir. Bu, bilinçaltının devreye girmesiyle olur. Bu çeşit bilinçaltı yansıların düşlerle da yakın bağı vardır. Bu nedenle Freud, ‘rüyalar bilinçaltına giden kral yoludur’ demiştir. Ona nazaran düşler, bilinçaltına ulaşmanın en kolay ve direkt yoludur. Jung ise, şuur ile bilinçaltı ortasında köprüler olduğunu söylemiştir. Yani her iki yaklaşım da düşlerin ve bilinçaltının birbiriyle sıkı bir bağ içinde olduğunu kabul eder.”
Gündüz düşü dertli bireylerde görülüyor
Hipnozun da hayalin da uykunun da farklı bir şuur durumu olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Üç tıp gerçeklik var. Fizikî gerçeklik; şu anda içinde yaşadığımız, somut gerçekliktir. Hayal gerçekliği; hayal kurarken yaşadığımız gerçekliktir. Kişi hayal kurar, sonra hayalin bittiğini fark edip tekrar fizikî gerçekliğe döner. Beyin burada çabucak bir ‘gerçeklik testi’ yapar ve bugüne, şimdiye odaklanır. Hayal gerçekliği; düş sırasında kişi diğer bir gerçeklikteymiş üzere yaşar. Uyanınca kısa bir ‘alacakaranlık dönemi’ yaşanır ve akabinde duşun düş olduğu anlaşılır. Mesela, dizi düşler ya da lüsid hayaller dediğimiz hayal çeşitlerinde şuur ile bilinçaltı ortasında kısa geçişler olur. Yapılan anketlere nazaran, her 100 bireyden yaklaşık 40’ı lüsid düş gördüğünü söylüyor. Yani lüsid hayaller az bir durum değildir.” dedi.
Gündüz uyanık olan bir kişi, dışarıdan hayal kuruyor üzere görünse de aslında ‘gündüz rüyası’ yaşıyor olabileceğini de söz eden Tarhan, “Bu, Maladaptif Daydreaming olarak bilinen bir durumdur. Bilhassa telaşlı şahıslarda sık görülür. Kişi gündüz düşleriyle gerçeklik ortasında gidip gelir ve bu durum davranışlarını da etkileyebilir.” halinde konuştu.
Rüyalar uzay ve vakit kavramlarının dışında işliyor
Bilincin kuantumu” ya da “ruh sıhhatinin kuantumu” denilen alanın hayal dünyası olduğunu ve düşlerin da uzay ve vakit kavramlarının dışında işlediğini anlatan Tarhan, “Jung bu bahiste şöyle der, ‘İnsanın ruhunun uzay ve vaktin dışında bir modülü olması gerekir.’ Burada Jung’un ‘ruh’ tarifi, dini literatürdeki ruh kavramına hayli misal. İnsan, diğer bir güç bandından gelmiş, bu dünyada fizikî gerçeklikte yaşıyor ve vefattan sonra öteki bir güç düzlemine geçiyor olabilir. Yani insanın varlığı yalnızca bu dünyayla sonlu değildir. Biz bu geniş denklemin yalnızca simülatif bir kısmındayız. Düşler ise bu denklemle ilişki kurduğumuz alanlardır.” diye konuştu.
‘Evren bir simülasyon olabilir mi?’
Kuantum fiziğiyle uğraşan bilim insanlarının çalışmalarına işaret eden Tarhan, şunları anlattı:
“Gözlemlediğimiz şey var olur, gözlemlemediğimiz şey yok üzere davranır. Hatta bu noktada şöyle bir tartışma da vardır: Kara deliklerin ötesinde bu cihanı gözlemleyen, üstün bir bilgisayar teknolojisi kullanan öbür varlıklar olabilir mi? Bu fikir, kimi bilimsel etraflarda ‘evren bir simülasyon olabilir mi?’ sorusunu gündeme getirmiştir. Bu fikirler kutsal metinlerde de yankı bulur. Kur’an-ı Kerim’e bakıldığında, kimi yorumlara nazaran “Biz güya Tanrı’nın zihninde yaşıyormuşuz” üzere bir bakış açısı ortaya çıkmaktadır. Bu görüşler nedeniyle tarih boyunca birçok düşünür eleştirilmiş, hatta kimileri mecnun ilan edilmiş ya da yargılanmıştır. Halbuki bugün kuantum fiziği bu soruların bilimsel yerlerde tekrar tartışılmasına imkan tanımaktadır. Zira kuantum, belirsizlikleri tanımlamaya çalışan bir bilim koludur.”
Uyku sırasında beynin nasıl davranıyor?
Bazı bilim insanlarının ‘Acaba hayal, insanın kuantum kozmosla temas kurduğu bir alan mı?’ sorusunu da sorduğunu tabir eden Tarhan “Bu durum rüyayı yalnızca bilinçaltıyla değil, birebir vakitte kuantum fizik, psikiyatri, ideoloji ve spiritüalite üzere farklı disiplinlerin ortak tartışma alanına taşımaktadır. Bu yüzden bugün dünyada birçok yerde hayal laboratuvarları kurulmakta, hayal üzerine bilimsel araştırmalar yapılmaktadır. Uyku sırasında beynin nasıl davrandığı, bilhassa de hayal periyotlarında nasıl çalıştığı incelenmektedir.” dedi.
Bastırılmış travmalar çözümlenmeli
Terapi süreçlerinde vakit zaman şuurlu zihinle bilinçaltına ulaşmaya çalışıldığını kaydeden Tarhan, lakin birtakım güç hadiselerde, bilhassa bastırılmış travmaların çözümlenmesi gerektiğinde, şuurlu tekniklerin yetersiz kalabildiğini, bu üzere durumlarda, kişiyi uyku ve uyanıklık ortasındaki bir şuur seviyesine getiren, anestezi gibisi ilaçların kullanıldığı bir prosedür olan narkoanalizin devreye girebildiğini ve çözülmemiş bir travmanın çözülebildiğini anlattı.
Travma çözüldüğünde rahatlama yaşanıyor
Bilinçaltının, beyinde kapsüllenmiş bir travmatik ağ üzere davranabildiğini, bu ağlara ulaşmanın, adeta bir apsenin boşaltılması üzere olduğunu belirten Tarhan, “Travma çözüldüğünde kişi hem zihinsel hem de fizikî olarak rahatlama yaşar. Bugün bu çeşit durumlar için nadiren narkoanaliz kullanılıyor. Bunun yerine daha yaygın ve inançlı bir teknik olan EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yine İşleme) formülü tercih ediliyor. Bu teknikte sağ ve sol beyin lobları ses ya da göz hareketleriyle eş vakitli uyarılır. Bu sayede kişi, bastırdığı travmatik anıların farkına varır ve onları yine işleyebilir. Tüm bu sistemlerde ortak nokta, bireyde farklı bir şuur durumu oluşturmaktır.” biçiminde konuştu.
“Asıl ruhsal dinlenme, hayal sırasında gerçekleşir”
Rüya görmenin bizim genetik algoritmamızın bir kesimi olduğunu kaydeden Tarhan, “Bir insanın hayal görmemesi mümkün değil. Herkes düş görüyordur, hatırlamıyordur. O denli ki, doğuştan görme engelli olan bebekler bile duşta gülümseyebilir. Şimdi görme duyusu gelişmemiş, hayatı tanımamış bu bebeklerin uykuda tebessüm etmeleri, hayalin sırf dış dünyadan alınan bilgilerle değil, beynin içsel sistemleriyle ilgili bir süreç olduğunu gösterir. Bu durum, duşun beynimizin temel bir işlevi olduğunu ispatlar niteliktedir. Şimdi soyut kavramları bile bilmeyen bir bebeğin, duşta gülümsemesi ise beynin uzay-zamanın ötesinde çalışan bir alanına işaret eder. Düş görmek, insanın fizyolojik bir özelliğidir. Uyku vücudu, düş ise ruhu dinlendirir. Asıl ruhsal dinlenme, düş sırasında gerçekleşir.” dedi.
“Rüya görmek, fizyolojik bir ihtiyaçtır”
Bilinçaltının, aslında örtülü belleğimiz olduğunu ve beynimizde fizyolojik karşılığının bulunduğunu lisana getiren Tarhan, “Rüyalar da bu örtülü belleğin bir sonucudur. Düş görmek, fizyolojik bir gereksinimdir. Rüyayı yok ederek bir bireyde şizofreni gibisi belirtiler oluşturabilirsiniz. REM uykusu sırasında kişi her hayale daldığında uyandırılırsa, bu önemli ruhsal bozulmalara yol açabilir.” sözünde bulundu.
Terapi sürecinde olan biri için hayaller manalı olabilir
Eğer kişinin bir ruhsal sorunu yoksa, hayal yorumlarıyla uğraşıp vakit kaybetmesine gerek olmadığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Ancak psikiyatrik tedavi gören yahut terapi sürecinde olan biri için hayaller manalı olabilir. Örneğin, kişinin gerçek hayatta bir kaygı yaşamamasına karşın hayalinde dehşetli bir durumla müsabakası, aslında bilinçaltında işleyen ve terapide kullanılabilecek yararlı bir motiftir. Düşler çoklukla sembollerle doludur. Örneğin, hayalde aslan görmek güç ve cüreti; su görmek şefkati; köpek görmek ise itimat yahut arkadaşlık arayışını simgeleyebilir. Bu yorumlar düş tabir kitaplarında yer alır. Lakin bu semboller her birey için birebir manası taşımaz. Kıymetli olan, rüyayı kişinin kendi ruhsal yapısına uygun halde yorumlamaktır.” diye anlattı.
Toplumumuzda düşlerden etkilenme oranı çok yüksek
Negatif düşünen insanların hayallerle ilgili ekseriyetle olumsuz senaryolar ürettiklerini, olumlu yapılı bireylerin ise hayallerini daha olumlu yorumlama eğiliminde olduğunu kaydeden Tarhan, “Ancak bizim toplumumuzda düşlerden etkilenme oranı epeyce yüksek, yapılan araştırmalara nazaran bu oran yüzde 85’e kadar çıkabiliyor. Bu da demek oluyor ki, birçok insan düşlerden etkilenip yanlış kararlar alabiliyor, alakalarını bile bu yüzden zedeleyebiliyor.” dedi.
Rüyalar asla anlamsız değil…
Rüyaların asla anlamsız olmadığını ve sembollerle konuştuğunu söz eden Tarhan, “Ancak bu sembollerin lisanını bilmiyorsanız, düşleri anlamanız mümkün olmaz. Üstelik bu semboller üniversal değildir; bireye özeldir. Düşler ferdî tecrübelerden ve hislerden beslenir. Üniversal bir lisan kullanmazlar, bireyin iç dünyasına nazaran şekillenirler. Bu yüzden bir rüyayı anlamak istiyorsanız, sembolün o kişi için ne manaya geldiğini çözmeniz gerekir.” sözünde bulundu.
Rüya yorumlarının, tahlil evresinde kıymetli bir araç olsa da tedavi sürecinde her vakit tıpkı başarıyı göstermediğini kaydeden Tarhan, “Bu nedenle psikanalizin günümüzdeki evrimi nöropsikanaliz olarak isimlendirilir. Artık bilinçaltını tanımak geçmişe nazaran daha kolay. Gelişen teknikler sayesinde, birçok usulle bilinçaltına ulaşmak mümkün hale geldi.” diye konuştu.
İlham bazen uyanıkken bazen de duşta ortaya çıkar
Haberci düşler kavramına dikkat çeken Tarhan, “Kişi düşünde birini görüyor ve sonraki gün o kişi sahiden karşısına çıkıyor. Toplumda bu tıp hayalleri görenlerin oranı yüzde 50-60 civarındadır. Çabucak herkesin hayatında bu biçimde sezgisel, manalı bir düş tecrübesi olmuştur. Asıl değerli olan ise bu düşlerin yanlışsız biçimde yorumlanabilmesidir. Şayet kişi gördüğü rüyayı yorumlamazsa, bazen bu durum sıkıntılara yol açabilir. İnsan bir bahse çok odaklandığında, buna yaratıcı fikir denir ve bu ağır konsantrasyon sonucu birdenbire ilham gelir. Bu ilham bazen uyanıkken, bazen de hayalde ortaya çıkar. Hasebiyle cihanda şimdi tam olarak anlayamadığımız bir mana boyutu olabilir. Hayaller da vakit zaman bu boyutla ilişki kurmanın yollarından biri olarak kıymetlendirilebilir.” biçiminde kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
